یکی از فعالیت‌های مهم کبد، ذخیره سازی و سوخت و ساز چربی‌هاست. کبد طبیعی حاوی حدود ۵ گرم چربی خالص در ۱۰۰ گرم وزن خود میباشد که هرگاه مقدار چربی در کبد بیش از ۵٪ وزن آن افزایش یابد، به این حالت کبد چرب گفته میشود. کبد چرب بیماری شایعی در جامعه است و در نتیجه‌ی بسیاری از بیماری‌ها و یا تغذیه و رژیم غذایی نامناسب ایجاد میشود. انباشته شدن چربی در سلول‌های کبدی میتواند به التهاب این سلول‌ها منجر شود. مصرفاروها، چاقی و اضافه وزن ، کم تحرکی و مصرف مشروبات الکلی میتواند باعث بروز کبد چرب شود.
علائم و نشانه‌های کبد چرب
در اکثر موارد کبد چرب علائم خاصی ندارد و بیماری به دنبال انجام آزمایش‌های دوره‌ای و وجود اختلال در آنزیم‌های کبد مشخص میشود و یا در زمان انجام سونوگرافی شکم برای علل دیگر، وجود کبد چرب تشخیص داده میشود.
در برخی موارد، علائمی نظیر:
- خستگی
- بی حالی مداوم
- ضعف عمومی
- احساس ناراحتی و درد مختصر در قسمت فوقانی و راست شکم(محل کبد) دیده میشود.
انواع کبد چرب:
-
کبد چرب الکلی ( AFLD)
این نوع بیماری به دنبال مصرف الکل و تولید ماده‌ی سمی استالدئید به وجود می‌آید که میتواند منجر به کبد چرب و درنهایت آسیب سلول‌های کبدی(استئاتوز) شود.استئاتوز کبدی با پرهیز از الکل برگشت پذیر است و برعکس درصورت تداوم مصرف الکل به سمت سیروز کبدی پیشرفت می‌کند.
-
کبد چرب غیرالکلی ( NAFLD)
این نوع بیماری به دلیل تغییر در سبک زندگی، تحرک و تغذیه مردم در حال افزایش است.کبد چرب غیر الکلی ( NAFLD) در مرحله ابتدایی با وجود تجمع چربی در کبد مشخص میشود. استئاتوهپاتیت غیرالکلی (NASH) التهاب کبد است که با آسیب سلول‌های کبدی ارتباط دارد و به دنبال پیشرفت کبد چرب اتفاق می‌افتد.
درجه بندی کبدچرب (NAFLD grades)
کبد چرب از نظر میزان پیشرفت به ۴ گرید دسته‌بندی میشود:
گرید ۱ کبد چرب:
ساده‌ترین نوع آن است که به دلیل خوردن مواد غذایی ناسالم است. البته این گرید با افزایش فعالیت‌های روزانه (تغییر سبک زندگی) و استفاده از مواد دارویی قابل درمان است اما برای افراد کهنسال کمی خطرناک به نظر می‌رسد.
گرید ۲ کبد چرب:
در این حالت وضعیت بیمار کمی سخت‌تر و پیچیده‌تر میشود به گونه ای که باید زیر نظر پزشک معالج قرار گیرد. این حالت از کبد چرب، رژیم غذایی خاص خود را نیز دارد.
گرید ۳ کبد چرب:
تنها با بهبود سبک زندگی قابل درمان نخواهد بود البته این هشداری است برای افراد دارای کبد چرب گرید ۲ که در درمان بیماری خود سهل انگاری می‌کنند.
گرید ۴ کبد چرب:
که به سیروز کبدی معروف است، پیوند کبد برای فرد احتیاج میشود.
درمان تغذیه‌ای کبدچرب غیرالکلی
توصیه‌های درمانی برای NAFLD شامل کاهش وزن و داروهای بالابرنده حساسیت به انسولین میباشد. مطالعات نشان داده برای اصلاح استئاتوز کاهش وزن ۳-۵ درصد مناسب است اما برای اصلاح فعالیت تخریبی سلول‌ها نیاز به بیش از ۱۰٪ کاهش وزن وجود دارد.
داروهای موثر در درمان کبد چرب غیرالکلی
پیوگلیتازون:
این دارو ضد هیپرگلیسمی بوده و در درمان دیابت به کار می‌رود که میتواند برای درمان NASH مورد توجه قرار گیرد اما ایمنی و کارایی آن در طولانی مدت مشخص نشده است.
ویتامین E:
خط اول درمان برای کبد چرب میباشد که که به عنوان یک آنتی اکسیدان میتواند از پیشرفت بیماری جلوگیری کند.
اسیدهای چرب امگا۳:
برای درمان تری گلیسیرید بالا (هیپرتری گلیسیریدمی) در بیماران NAFLD به کار می‌رود
قهوه‌های شیرین نشده:
مطالعات جدید نشان می‌دهد نوشیدن قهوه‌های شیرین نشده به میزان متوسط نقش حفاظتی در برابر بیماری‌های کبدی دارد.
اصول کلی درمان کبد چرب
برطرف کردن علل ایجاد کننده کبد چرب میتواند در اصلاح بیماری موثر باشد. کاهش وزن در افراد چاق، تغییر سبک زندگی(افزایش فعالیت جسمانی، پیاده روی و پرهیز از کم تحرکی)، اصلاح رژیم غذایی و رعایت اعتدال، قطع مصرف مشروبات الکلی و عدم مصرف دخانیات، کنترل دقیق قند و چربی خون جزو اساس درمان میباشد. نکته قابل ذکر اینکه گاهی برای درمان کبد چرب دارو نیز تجویز میگردد ولی همچنان به کاهش وزن و اصلاح سبک زندگی تاکید میشود.
کاهش وزن برای درمان کبدچرب باید به صورت تدریجی و اصولی صورت گیرد، محرومیت غذایی و حذف پروتئین یا مواد مغذی سبب آزاد شدن چربی از بافت‌های چربی و ورود آن به خون و سپس کبد میگردد و این موضوع سبب تشدید بیماری کبد میشود.
نقش ورزش در درمان کبد چرب
در ابتدا باید دانست که ورزش فقط برای کاهش وزن مقطعی نیست بلکه افراد برای تنظیم فعالیت‌های متابولیک بدن و دستیابی به حس شادابی و نشاط نیازمند ورزش هستند. فعالیت‌های ورزشی باید منظم و به صورت ۳۰ تا ۴۵ دقیقه روزانه یا حداقل ۳ الی ۴ بار در هفته همراه با افزایش ضربان قلب باشد. در بزرگسالان، ۱۵۰ دقیقه فعالیت متوسط در هفته، تا ۳۰ درصد از خطر بیماری‌های قلبی می‌کاهد.
تغذیه در کبد چرب
رعایت یک رژیم غذایی صحیح در روند کبد چرب حائز اهمیت است ولی نکته مهم در اینجاست که نباید هیچ گروه یا وعده غذایی را در رژیم خود حذف کنید، بلکه باید از رژیم غذایی متعادل تبعیت کنید که شامل ۳ وعده اصلی و میان وعده‌ها باشد که شامل همه گروه‌های غذایی ولی با مقادیر مناسب است.
متاسفانه اغلب افراد مبتلا به کبد چرب که به تازگی کتپجه بیماری خود شده‌اند به دلیل ترس از عوارض بیماری بع رژیم‌های غذایی سخت روی می‌آورند که معمولا به دلیل شکست در تداوم آن سبب بدتر شدن کبد چرب میشوند، لذا در هفته ۰٬۵ الی ۱ کیلوگرم کاهش وزن مجاز میباشد.
به طور کلی رژیم غذایی توصیه شده شامل:
-
محدودیت دریافت کالری
-
افزایش مصرف پروتئین
-
کاهش چربی‌های اشباع شده و کاهش مصرف چربی به کمتر از ۳۵٪ از کل کالری دریافتی است.
-
رژیم غذایی (که باید توسط متخصص تغذیه تنظیم گردد) غنی از فیبر و غلات کامل مثل نان‌های سبوس‌دار و مقادیر کافی سبزیجات و میوه باشد.
-
سیب دارای پکتین است و مصرف آن توصیه میشود.
-
مصرف بیشتر سیر، کلم‌ها و مرکبات حاوی ویتامین C توصیه میشود.
-
میزان مصرف پروتئین در افراد مبتلا به کبد چرب باید افزایش یابد:
ولی گوشت مرغ و ماهی بهتر از گوشت قرمز بوده و قبل پخت غذا باید چربی‌های اصافه گوشت از آن جدا شده و دور ریخته شود.
روغن‌ها و کبدچرب
روغن‌ها یکی از اجزای جدا نشدنی از رژیم روزانه‌ی ماست زیرا بدون آن نمیتوان غذا پخت و از طرفی انقدر از مضرات روغن‌ها گفته شده که با اضافه کردن هر قاشق آن به غذا دچار عذاب وجدان میشویم! توصیه همه پزشکان و متخصصان تغذیه به افراد جامعه و خصوصان بیماران کبد چرب استفاده از رژیم غذایی کم چرب است.
استفاده از روغن‌های مایع برای انواع سالاد، خورشت و برنج مناسب است و توصیه اکید برای پرهیز از غذاهای سرخ‌شده وجود دارد.
سالم‌ترین روغن‌ها:
سالم‌ترین روغن‌ها آن‌هایی هستند که اسیدچرب غیراشباع بالایی دارند مانند روغن زیتون یا کانولا. پیشنهاد میشود برای حفظ سلامتی، روغن‌های جامد از سبد غذایی حذف شده و از میزان مصرف شیرینی، کلوچه، چیپس و پفک، سیب زمینی سرخ شده و فست‌فودها کاسته یا کاملا حذف شود
reference:
Raymond JL, Morrow K. Krause and mahan’s food and the nutrition care process e-book. Elsevier Health Sciences; 2020 May 3.